مقدمه : انسان و بسیاری از موجودات به شیوه های مختلف زباله تولید می‌کنند که تولید زباله بطور چشمگیری رو به افزایش است این افزایش و تولید موجب بحرانهایی در زمینه محیط زیست گردیده است که حیات موجودات کره زمین را بامشکلات جدی روبرو ساخته است. تولید آلاینده های مختلف زباله که هرروز برتعداد وتنوع آنها افزوده میشود سبب شده که ضمن خسارت به منابع اصلی ( آب، خاک، هوا ) با مقادیر زیاد مواد زاید به اشکال جامد، نیمه جامد، مایع و گاز مواجه شده ایم و این بدان معناست که بشر به دست خود عرصه زندگی را برخود و سایر موجودات تنگ نموده است استفاده از چهل و هشت هزار ماده شیمیایی در زندگانی روزمره که تاکنون تنها خاصیت سرطان زایی پانصد نوع آن به اثبات رسیده نوعی تهدید جدی برای محیط زیست وسلامت انسان به شماره میرود.

براساس مطالعه WHO عدم توجه به جمع آوری ودفع مواد زائد میتواند 32 مشکل زیست محیطی بوجود آورد. افراد جامعه باید بدین باور برسند که علاوه بر رعایت موازین بهداشت فردی ملزم به حفظ بهداشت محیط پیرامون خود نیز هستند زیرا درصورت عدم رعایت این موضوع سلامت آنها و سلامت سایر افراد جامعه در مخاطره خواهدافتاد یکی از موارد مهم در زمینه حفظ و ارتقای سلامت افراد و جامعه دفع زباله ومواد زاید صحیح است که متأسفانه درخیلی از مناطق شهری و روستایی بدلیل روشهای نامطلوب جمع آوری زباله، محیط زندگی وسلامت افراد در معرض آلودگی وخطر قرار دارد. تعریف زباله : بطور معمول به کلیه مواد زاید جامد (فسادپذیر و فسادناپذیر) گفته میشود که درمنازل، مراکز تهیه وتوزیع وفروش مواد غذایی، مؤسسات صنعتی وتجاری وکشاورزی و بیمارستانها ومراکز درمانی تولید میشود. خطرات بهداشتی زباله : عدم کنترل زباله های شهری وروستایی بعلت مواد آلوده کننده وفساد پذیر و نیز رطوبت وحرارت مناسب پناهگاهی مناسب برای انواع حشرات و جوندگان موذی است. همواره توده های زباله از عوامل اصلی ومولد بسیاری از بیماریهای مشترک بین انسان و حیوانات و سایر بیماریهای واگیر دار وغیرواگیردار بوده است. پراکندگی مواد زاید خانگی وصنعتی وتجاری وانتشار زباله های بیمارستانی ازیک سو و تداوم گرما و طولانی شدن زمان برداشت زباله از معابر و اماکن عمومی از سوی دیگر از جمله عوامل مساعد کننده برای تکثیر ورشد سریع بسیاری از باکتریها و انگلها و موجودات و جوندگان موذی است. مگس با انتقال فیزیکی بسیاری از باکتریها و انگلها نظیر تراخم – اسهالهای مهلک و عفونی و بیماریهای قارچی ومسمومیت غذایی و ... باعث بیمارشدن انسان میگردند. باکنترل و دفع صحیح بهداشتی زباله حدود 90 درصد از مگسها، حدود 65 درصد از موشها را میتوان تحت کنترل درآورد. ترکیبات زباله : برای عملیات جمع آوری، نگهداری، حمل ونقل، دفع بهداشتی و بازیافت از تجزیه و تحلیل مواد تشکیل دهنده زباله استفاده میشود. از لحاظ ترکیبات فیزیکی زباله، زباله تشکیل شده از 1- پس مانده مواد غذایی 2- کاغذ و مقوا 3- پلاستیک و لاستیک 4- پارچه 5- چرم 6- مواد زاید باغ 7- چوب 8- شیشه 9- قوطی های فلزی 10- اشیای بی ارزش ساختمانی ( آجر وسنگ و گچ و... ) 11- خاک و خاشاک 12- استخوان ترکیبات شیمیایی زباله: ترکیبات فرمولی موادتشکیل دهنده زباله رابرسی میکند همانندمیزان کربن – هیدروژن – اکسیژن-ازت-سولفور-PH ورطوبت اصول جمع آوری وحمل زباله : تقریبا 80 درصد از هزینه های مربوط به زباله ها هزینه جمع آوری زباله است از این لحاظ هزینه های سنگینی بر شهرداریها وسازمانها ی وابسته به جمع آوری و دفع زباله ها میگردد. میزان سرانه زباله درمناطق شهری ایران 658 گرم در روز و درمناطق روستایی بین 220 تا 340 گرم در روز برای هر نفر است و بطور متوسط 240 کیلوگرم درسال برای هرنفر درنظر گرفته میشود. مواد زباله ای باید پس از تولید دریک محل مناسب با توجه به شرایط بهداشتی و رعایت نکات بهداشتی مراحل عملیاتی در سریعترین زمان ممکن جمع آوری حمل ونقل دفع گردد که بهترین روش، جمع آوری مستقیم از درب منازل و انتقال به محل دفع میباشند ( دفن یا روشهای دیگر) درمراحل نگهداری وجمع آوری نقش آموزش وهمکاری متقابل بین تولید کنندگان زباله و پرسنل خدمات شهری در افزایش راندمان عملیات بسیار مؤثر است. تولید کنندگان زباله باید آگاهی کافی ازاینکه زباله ها را در ظروف مناسب از لحاظ جنس و ظرفیت ( حجم) وزمان تحویل به کارگران خدمات شهرداری داشته باشند. درهنگام نگهداری زباله ها درمنازل ومحل تولید از ظروف پلاستیک ی درب دار یا فلزی ضد زنگ با مقطح دایره ای ونیز استفاده از کیسه پلاستیک ی زباله برای حفظ نظافت محیط زیست استفاده شود. بهترین روش جمع آوری زباله ها بطور روزانه است که در کنترل وجلوگیری از رشد و پرورش مگس مؤثر است و بهترین زمان جمع آوری درساعاتی از شبانه روز که شهر خلوت بوده و ترافیکی وجود ندارد صورت گیرد. انواع روشهای انتقال زباله : 1- استفاده از کامیون زباله کش اتوماتیک 2- استفاده از کامیونهای معمولی بزرگ زباله کش 3- استفاده از وانت 4- استفاده از کانتینرها 5- استفاده از گاری 6- استفاده از قطار و کشتی تقسیم بندی زباله ها براساس مبداء تولید : 1- زباله های خانگی ( تجاری ) 2- زباله های بیمارستانی 3- زباله های رادیواکتیو 4- زباله های شیمیایی 5- زباله های بیولوژیکی 6- مواد زاید قابل اشتعال انواع روشهای دفع زباله : 1- دفن بهداشتی زباله ها 2- سوزاندن زباله ها 3- کمپوست کردن ( تهیه کود از زباله ) 4- تلنبار کردن 5- دفع در رودخانه، دریا 6- غیره دفن بهداشتی زباله ها : روش خاصی است که براساس آن زباله ها را طوری در درون خاک مدفون میکنند که لایه بندی و پوشش دادن به آنها هیچ زیانی به محیط زیست، موجودات دیگر و انسان نرساند. در روشهای دفن بهداشتی مشکلات زیست محیطی از قبیل بو، دود و آلودگی خاک و آبهای سطحی وزیر زمینی وجود ندارد برای اجرای دفن بهداشتی مراحل زیر صورت میگیرد : براساس قوانین و دستورالعملهای حفاظت محیط زیست 1- انتخاب محل دفن 2- آماده سازی محل دفن 3- جلوگیری از کنترل آلودگی آبهای زیرزمینی و سطحی در منطقه دفن مزایای روش دفن بهداشتی : 1- اقتصادی ترین روش است البته درصورتی که زمین به مقدار کافی ومناسب باشد. 2- سرمایه گذاری اولیه آن درمقایسه باسایر مواد دفع بهداشتی زباله کمتر است. 3- برای دفع نهایی زباله نیاز به مراحل ومکمل بعدی ندارد. 4- نیاز به جداسازی مواد ندارد. 5- از زمین دفن برای ایجاد فضای سبز، پارک، ... پس از انجام تخلیه و پرشدن ظرفیت محل میتوان استفاده کرد. معایب روش دفن بهداشتی : 1- برای جوامع پرتراکم زمین مورد نظر درفاصله مناسب در دسترس نیست. 2- گاهی اوقات در اثر بی توجهی مسئولین مربوطه زباله ها بصورت تلنبار تبدیل میشود. 3- بدلیل ایجاد نشت از محل دفن ساختمان سازی مقدورناست ( به صرفه نیست ). 4- دراثر تولید گاز متان ونشت شیرابه وتولید گاز Co2 ایجاد خطر انفجار و بالارفتن سختی آبهای زیر زمینی وآلوده شدن آنها میگردد. سوزاندن زباله : سوزاندن وتبدیل مواد زاید جامد ( زباله ) به خاکستر و گاز باعث کاهش حجم زیاد زباله گردیده بطوری که اگر بصورت اساسی و با زباله سوزهای مدرن کار سوزاندن زباله صورت گیرد میتواند 80 تا90 درصد از حجم زباله را کاهش دهد. این روش یک روش اساسی دردفع زباله های بیمارستانی وبرخی مواد زاید خطرناک مطرح است. هنگامی میتوان نتیجه خوبی از سوزاندن زباله ها گرفت که درهنگام سوختن زباله 1- کار با احتراق کامل صورت گیرد. 2- هیچ گونه آلودگی در محیط اعم از اتمسفر خاک آب و ... بوجود نیاورد 3- از دستگاههای مخصوص زباله سوز استفاده کنیم. دستگاه زباله سوز ویژه مراکز درمانی وبیمارستانی : برطبق قوانین جاری کشور سوزاندن زباله ها با دستگاه زباله سوز برای هر بیمارستان از وظایف ضروری است که مدیریت بیمارستان ملزم به انجام آن است دفع سریع زباله های بیمارستانی و مراکز درمانی بعلت جرمهای میکربی و عوامل بیماریزایی ومواد زاید آزمایشگاهی، پاتولوژیکی، زواید شیمیایی و دارویی و فضولات سمی دارای اهمیت بهداشتی خاص است. برای حذف پس مانده ناشی از سوختن مواد زاید باید در محل مناسبی دفن بهداشتی صورت گیرد برای جلوگیری از خروج گازهای سمی وخطرناک ذرات گرد و غبار با استفاده از تجهیزات ویژه تصفیه گازهای متصاعد شده را انجام میدهند. محاسن : 1- محو سریع زباله دراماکن تولید آن 2- نیاز به زمین کمتری در ارتباط با روش دفن بهداشتی دارد. 3- مواد خاکستر بجا مانده از نظر بیولوژیکی مخاطره انگیز نبوده و قابل دفن هستند. 4- وضعیت آب و هوا و تغییرات جوی اثر مهمی در فرآیند ندارد. معایب : 1- سرمایه گذاری اولیه بالا 2- موضوع آلودگی هوا درصورت رعایت نکردن اصول زباله سوزی 3- از خود خاکستر ومواد پس مانده بجای میگذارد که نیاز به دفن دارد. 4- احتیاج به پرسنل کارآزموده و مجرب دارد. 5- هزینه نگهداری وتعمیرات دستگاهها بالاست 6- برای دفع نهایی مواد زاید خطرناک ازجمله مواد رادیواکتیو ومواد قابل انفجار روش مناسبی نیست.

منبع: سایت مهندسی بهداشت محیط    envi.ir